A Clip of History...

در همان دوران بود که دو دانشمند فرانسوی یکی زمین شناس به نام کُت و دیگری باستان شناس ژاک دو مرگان در جریان کاوش های خود به نشانه هایی از وجود منابع نفت در ایران پی بردند؛ که البته این ماده از قدیم در ایران شناخته شده بود و از سالها پیش نیز همه می دانستند که ایران – بخصوص در نواحی جنوب شرقی- از نظر منابع زیرزمینی بسیار غنی است.

در سال 1872 یک بارون انگلیسی به نام ژولیوس فون رویتر امتیاز استخراج نفت در سراسر ایران را به دست آورد. ولی چون کوششهای او برای بهره برداری از این امتیاز به جایی نرسید، ناگزیر قبل از آنکه همه ثروت خود را برای یافتن نفت در ایران از دست بدهد،امتیازش را رها کرد.(رویتر بعدا فعالیت خود را برای تاسیس یک خبرگزاری به کار انداخت که این خبرگزاری بزودی معروفیت فراوانی کسب کرد و نام رویتر را تا امروز بلند آوازه ساخت.)

موفقیت اصلی در زمینه بهره برداری از نفت ایران نصیب همان دو فرانسوی شد که به وجود منابع نفت در ایران پی بردند و بعد هم یک سرمایه دار را یافتند که آمادگی داشت سرمایه خود را برای بهره برداری از آنچه کشف کرده بودند، بکار اندازد. این شخص که توسط سرهنری دروموند ولف سفیر انگلیس در ایران به فرانسوی های کاشف معادن نفت معرفی شد، یک بانکدار استرالیایی مقیم لندن بود به نام ویلیام ناکس دارکسی.

دارسی که ثروت هنگفتی از یک معدن طلا در ایالت کوئینزلند استرالیا به دست اورده بود؛ به دلیل روحیه ماجراجویانه و شوق کسب درآمد بیشتر به این امید که ضمنا هم بتواند ثروت خود را دوبرابرکند، به سمت سرمایه گذاری در استخراج نفت ایران کشیده شد. و سرانجام در روز 28 می 1901بعد از یک سلسله مذاکرات طولانی ( که به دلیل کارشکنی و خواسته های تهدید آمیز روسها بسیار پیچیده هم بود)، شاه امتیاز اکتشاف و استخراج و حمل و فروش نفت و گاز وقیر و سایر محصولات نفتی را در سراسر ایران- به استثنا مناطق همجوار روسیه تزاری- برای مدت 60 سال اختصاصا به دارسی واگذار کرد.

ولی دارسی در قبول چنین امتیازی بیش از حد خوشبینی نشان داده بود چرا که پس از مدتی فهمید مقدار نقدینه لازم برای سرمایه گذاری از حد استطاعت او خارج است. به همین جهت وقتی ناگزیر از ادامه کار بازماند، امتیاز خود را به شرکت نفت انگلیس و ایران واگذار کرد.

بعد از آن دیری نپایید که در روز 26 مه 1908 برای اولین بار از چاهی در مسجد سلیمان نفت فوران کرد و از آن روز به بعد نام ناکس دارسی با تاریخ نفت عجین شد. در حالیکه او هرگز نه قدم به ایران نهاد و نه احتمالا در تمام عمرش یک بشکه نفت خام را به چشم دید.

قبل از فوران چاه نفت در ایران؛ روز 30 اوت 1907؛ نیکلسون و ایزولوسکی وزراء خارجه روسیه  و انگلیس، قراردادی امضا کرده بودند که بر اساس آن کشور ایران بین دو قدرت روسیه  وانگلیس تقسیم می شد.

من یک روز از سر کنجکاوی دائره المعارف بریتانیکا را ورق می زدم، در ذیل لغت ایران به مطلب نوشته شده توسط آقای لارنس لاکهارت درباره تاریخ ایران برخوردم که به نظرم مضحک آمد؛ چنین خواندم:

در این قرارداد دو دولت روس و انگلیس تاکید کردند که برای استقلال و تمامیت ایران احترام قائلند. و بین خود قرار گذاشتند که هریک از کوشش برای کسب امتیاز در مناطق مجاور با سرحدات طرف دیگر اجتناب ورزند.... عقد چنین قراردادی برای ایرانیان سخت ناخوشایند بود و بخصوص بعد از افشا مفاد آن، چنین احساس شد که دولت انگلیس پس از انهمه طرفداری از مشروطه خواهی، اینک راه خیانت در پیش گرفته است. ولی ایرانیان متوجه این حقیقت نبودند که انگلیس و روسیه فقط به دلیل ترس مشترک هر دو آنان از قدرت روزافزون آلمان؛ تن به عقد چنین قراردادی داده اند. به همین جهت نیز اعلامیه مشترک انگلیس و روسیه و توضیح در این مورد که هدف آنان جلوگیری از مداخله خارجی و نه تشویق به مداخله است؛ اثری در فرونشاندن سو ظن آنان به بار نیاورد....

 ولی اینکه چطور می شد هم به استقلال و تمامیت ایران احترام گذاشت و هم خاک آن را بین خود تقسیم کرد، جواب این سوال در دائره المعارف بریتانیکا مشاهده نشد.

ایران سرزمین کابوس

متعاقب خیزش انقلابی 1905 روسیه و پیامدهای آن در برانگیختن مردم تفلیس و باکو، یک نهضت سیاسی- مذهبی در تهران نیز پدید آمد که مورد حمایت انگلیسی ها قرار گرفت، و مظفرالدین شاه را وادار به پذیرش نوعی قانون اساسی ظاهر فریب کرد. که البته چند روز پس از امضای این قانون اساسی، مظفرالدین شاه درگذشت.

مشروطیت ایران جز ایجاد یک مجلس قانونگذاری- که آنهم کاملا تحت سلطه مالکان فئودال قرار داشت- اصلاحات اساسی چندانی برای کشور ببار نیاورد.

در آن زمان محیط اجتماعی و سیاسی ایران بیشتر حالت یک کابوس وحشتناک داشت. دولت مرکزی به حدی ضعیف بود که نمی توانست بر پایتخت کشور تسلط خود را برقرار سازد و بطور کلی از ارتش و نیروی انتظامی نیز خبری نبود. تعداد معدودی سرباز وجود داشتند که چون به آنان حقوق کافی و به موقع نمی رسید و یا بعضا حقوق نمی گرفتند؛ ناگزیر می بایست برای امرار معاش روبه کارهای دیگر بیاورند تا بتوانند زندگی خود را پیش ببرند. ضمن آنکه باید دانست سربازان ایرانی در شمال از افسران روسی و در جنوب کشور از افسران انگلیسی دستور می گرفتند.

در کشور فقط زور حکومت می کرد و قدرت هم فقط در اختیار مالکان بزرگ وسرکردگان ایالات قرارداشت. که این عده بخصوص در مناطق تحت نفوذ انگلیسی ها، حفظ امنیت امور مربوط به حفاری چاه های نفت را نیز بر عهده داشتند. در بسیاری از شهرها و روستاها قدرت واقعی از آن دزدان و راهزنان بود.

در آن زمان ایران یکی از فقیرترین کشورهای جهان محسوب می شد. فقیر تا بدان حد که دولت می بایست مثلا از یک تاجر پول قرض کند تا بتواند مخارج پذیرایی از یک مهمان خارجی را بپردازد. از میان مردم عادی فقط کسانی از مزایای یک زندگی مرفه برخوردار بودند که به کار معامله گری و تجارت با کشورهای خارجی اشتغال داشتند.

خارجی ها امتیاز بهره برداری از اکثر منابع مهم ملی و امور خدماتی را به خود اختصاص داده بودند. مثل: نفت، شیلات، تلگراف، گمرک و .... کشاورزی و صنعت و تجارت ایران در شرایط قرون وسطایی قرار داشت و حالت بردگی در مورد رعایا هنوز به چشم می خورد. وضعیت بهداشتی کشور وحشتناک بود. نه تنها آمار امید به زندگی به حد سی سال می رسید؛ بلکه میزان مرگ و میر کودکان ایران؛ یکی از بالاترین آمارها را در دنیا تشکیل می داد. سو تغذیه و شرایط غیربهداشتی زندگی باعث شده بود ایرانی ها- که همواره الگوی یک ملت سالم و قدرتمند به حساب می آمدند- به صورت مردمی مفلوک در آیند.

فقدان بهداشت؛ افزایش فاجعه انگیز بسیاری از بیماری ها مثل حصبه و مالاریا و تراخم را در پی داشت. و البته در کنار آن؛ شیوع بیماری های همه گیر مثل طاعون و وبا چندان غیرعادی به نظر نمی رسید، همانگونه که بروز قحطی در اثر خشکسالی برای مردم حالت عادی داشت.

نادانی همگام با فقر و بیماری در سراسر کشور گستردگی داشت. کمتر از یک درصد مردم از نعمت سواد برخوردار بودند، و در تهران فقط یک مدرسه متوسطه به چشم می خورد. زنان به مدرسه نمی رفتند و از کلیه حقوق اجتماعی محروم بودند.

از همه امتیازات و مواهب تمدن غربی، که ممالکی مثل امپراتوری عثمانی و هندوستان و دیگر همسایگان ما به نحوی از آن برخوردار می شدند؛ در ایران خبری نبود و کسی چیزی از آنها نمی دانست. در ایران نه راه آهن بود نه جاده مناسب نه اتومبیل نه برق نه تلفن. اگر هم استثنائا در موردی یکی از اینها پیدا می شد، همه آن را به صورت یک پدیده لوکس و تجملی می نگریستند.

فقر مادی و معنوی مردم؛ دوشادوش فساد و فریبکاری و دورویی و اعتیاد به تریاک و خرافه پرستی پیش می رفت. چنین انحطاطی گر چه تا حدی ناشی از ضعف و نادانی توده مردم بود؛ اما نمی توان انکار کرد که: ناتوانی و بی کفایتی مقامات حکومتی؛ خودخواهی اشراف و فئودالها و نیز اقدامات استعمارگرانه قدرتهای خارجی؛ در آن تاثیر به سزایی داشتند.

بسیاری از انگلیسی ها که فتوحات نادر شاه را در انگلستان به یاد می آوردند و از ایرانی ها بیم داشتند؛ درصدد برقراری سیاست سرزمین مرده در حد فاصل روسیه و هندوستان بودند. ایران نیز همانند یک محکوم به مرگ که دیگر هیچ امیدی به بقا خود ندارد؛ انتظار می کشید تا ضربه آخر فرود آید و برای همیشه از صحنه خارج شود. این ضربه هم تفاوتی نمی کرد از شمال فرود اید یا از جنوب... اما در همان دوران بود که مردی در صحنه ظاهر شد:

پــدرم.

ایران امروز؛ روشنفکر نیاز ندارد. به رضاشاه قدرتمندی نیاز است که بتواند ویرانه ها را از نو بنا کند.

جامعه فردای ایران؛ نیازی به روشنفکر وطن فروش نخواهد داشت.

برای ادامه به اينجا کليک کنيد